Naar INDEX
Zeeland
In 1961 kwamen wij uit Friesland naar Zeeland en gingen wonen in Middelburg.
Een groot huis huis met een blauw pannendak stond aan de noordelijke Vest voor
ons klaar als pastorie op het Noordbolwerk 17
.Aan het huis is een verhaal verbonden .Het huis werd in 1911 gebouwd voor de
banketbakker Papegaaij, die het "Villa Anna"noemde, maar in de volksmond kreeg
dit kapitale huis de bijnaam" Taartjespaleis"!!
Middelburg was voor ons zeer aantrekkelijk,vooral ook omdat mijn werk als
vrijzinnig protestant predikant zich concentreerde om en in de eeuwenoude
Koorkerk van de Middelburgse Abdij. Deze Abdij was indertijd gesticht door de
Norbertijner-monniken uit Antwerpen, maar sinds de reformatie zetel van de
Provincie Zeeland.De kerkgebouwen kwamen toen in gebruik bij de Protestantse
Gemeente van Middelburg. Sinds 1951 is de Koorkerk ter beschikking gesteld voor
de diensten van de vrijzinnige protestanten als vergoeding voor de verwoesting
van hun eigen kerkgebouw in de St Pieterstraat in de meidagen van 1940. Het was
heel bijzonder in deze prachtige kerk met grote hoge ramen naar het oosten te
mogen preken, waar vòòr de preekstoel de avondmaals-tafel staat op de plaats,
waar vroeger het altaar heeft gestaan, en zo de verbondenheid van gelovigen over
de eeuwen kan worden beleefd.
Wij woonden van 1961-1975 in Middelburg en zijn er in 1984 weer teruggekomen
.
Door het opnieuw wonen in deze historische stad kreeg ik belangstelling voor de
geschiedenis van Zeeland en Middelburg, waarbij ik lid werd van de Werkgroep
Stadsgeschiedenis van Middelburg van het Zeeuws Archief.
Als resultaat van onderzoekingen werden de volgende historische publicaties door
mij gemaakt,die te raadplegen zijn in het Zeeuws Documentatie-Centrum in de
Zeeuwse Bibliotheek te Middelburg:
1."De huidige stand van de bovenlichten in de monumentale woonhuizen van
Middelburg" in het blad "De Wete" van de Heemkundige Kring Walcheren 17e jg
april 1988 pg 21-25
De inventarisatie van de ongeveer duizend aanwezig bovenlichten
werd in 1986 gemaakt , waarbij bleek dat een kwart van de bovenlichten leeg was.
De andere bovenlichten waren op verschillende wijze gevuld : een eenvoudig
middenhout of een kruishout , waarop vaak een rozet was aangebracht.Geometrische
figuren waren er ook :een cirkel,twee halve cirkels,een ruit ,het vierkant en
het maalkruis.De betekenis zou kunnen zijn: voor de cirkel: de zon of het
geluk;voor de twee halve cirkels : twee standen van de maan, die kunnen
verwijzen naar de twee kanten het leven; de ruit zou de baarmoeder moet
uitbeelden en daarmee de vruchtbaarheid : het vierkant naar de wereld of het
totale leven en het maalkruis naar de voortgang van de tijd . Ook figuratieve
voorstellingen komen voor: De Levensboom , De Gouden Kroon, De Witte Zwaan, De
Dolfijn,een Bloemenmand en een Granaatappel. Ook huidige bewoners brengen soms
nieuwe voorstellingen in het bovenlicht van hun huis aan.
2."Een pleidooi voor jong moederschap van de Middelburgse Medicus -Koopman
Dr Henrik Jan Halffman (1729-1813)" in het "Zeeuws Tijdschrift "1988 nr 4 pg
143-148
Als oudste zoon van de uit Rheinberg naar Middelburg gekomen
Koopmans-familie Halffman volgde hij de Latijnse School, waarna hij als 16
jarige aan de Universiteit eerst in Groningen daarna in Leiden Medicijnen ging
studeren. Hij promoveerde in 1753 met de dissertatie"De Morbis Virginum"( Over
de ziekten van de maagden).Met name uitte hij hierin zijn verontrusting over de
dood van jonge vrouwen, misschien veroorzaakt door de dood van een nichtje op 22
jarige leeftijd. Na voor zijn tijd zeer openhartige anatomisch beschrijvingen
van de vrouwelijke geschlachtsorganen kwam hij tot de conclusie, dat als vrouwen
jong trouwden veel leed voorkomen zou kunnen worden. Hij trouwde in 1755 in de
Engelse Kerk te Middelburg met de Engelse Ann Colnet.Hierna legde hij voor twee
zijn ambt neer om als onderkoopman van de O.I.C naar N.O.I. te vertrekken.
Helaas overleed op deze reis zijn jonge vrouw en keerde hij alleen naar
Nederland terug. Daarna vestigde hij zich als medicus in Middelburg en trouwde
in 1760 met Maria Johanna Haak.Opvallend is dat hij ook na zijn terugkeer naast
zijn medische practijk als koopman actief bleef.Hij werd 83 jaar.
Vermeldenswaard is, dat broers van hem belangrijke functies vervulden in het
Zeeuwse: Lambertus Aarnout Halffman(1735) voer meerdere malen ten laatste als
kapitein op O.I.C schepen naar N.O.I, terwijl zijn broer Jan Sweder
Halffman(1743) notaris werd te Veere.
3."Adriaan Halffman en de oliemolen "De Parel" in "Van Zeeuwse
Stam" blad van de Zeeuwse afdeling van het NGV juni 1990 pg 91-944
Adriaan Halffman(1765-1817)was de zoon van Dr Hendrik Jan
Halffman (zie boven bij no 2).Hij was geen studie-mens. want hij maakte de
Latijnse school niet af en zocht het in de zakelijke sfeer.Hij trouwde in 1797
als weduwnaar met de notarisdochter Sara Jacoba Dobbelaar en kort daarop blijkt
hij eigenaar te zijn van de oliemolen "De Parel" in Middelburg gelegen aan de
Vlissingse Reijweg. Het bezit van de molen blijkt echter een kort avontuur te
zijn, want na vier jaar verhuist hij in 1801 naar Zierikzee omdat hij failliet
is gegaan.Verrassend is het dat te achterhalen is, wat de mogelijke oorzaak van
dit faillissement is.Een grote bestelling van 14000 raapkoeken ten bedrage van f
1847.16 blijkt niet incasseerbaar te zijn doordat de man, die de bestellig had
gedaan, eerst onvindbaar bleek te zijn en later toen hij in 's Bosch gevonden
was ,verklaarde nimmer handel te hebben gedreven met enige koopman te
Middelburg. Juridische mogelijkheden tot incasso bleken er niet te zijn , want
het wisselrecht van Middelburg gold daar niet. Adriaan vertrok naar Zierikzee en
oefende daar verder het beroep van boekhouder uit. Aan de molen"De Parel"
herinnert thans nog het Parelwegje te Middelburg. Een van de kinderen van
Adriaan was de bekende Middelburgse medicus Dr Paulus Dobbelaar, die
practiseerde in de Singelstraat N 179(thans nr 17)
4."De verminking van de bolwerken in Middelburg in 1867" in "De Wete"
23e jg nr 3 juli 1994 pg 12-15
In het midden van de 19e eeuw worden plannen gemaakt om het
kanaal Middelburg-Veere te verlengen met het gedeelte Middelburg-Vlissingen,
tevens zijn er plannen voor het doortrekken van de spoorlijn vanuit Bergen op
Zoom via Goes en Middelburg naar Vlissingen.Men hoopte hiermee de economisch
slechte toestand van Middelburg te verbeteren. Helaas werd besloten de spoorbaan
niet om , maar door de vesting Middelburg aan te legen, waarvoor o.a De
Vlissingse poort moest worden opgeofferd, maar ook het tot nu toe ongeschonden
bewaard gebleven patroon van de vestingstad moest worden doorbroken. Er is de
vooronderstelling geweest, dat aan een andere oplossing gedacht is nl. een
spoorbaan buiten de vesting om door het landgoed " Veldzingt" van de familie
Snouck Hurgonje. Voor deze veronderstelling zijn echter geen bewijzen gevonden.
De verminking van de bolwerken bleek echter voor de bevolking geen droefenis op
te leveren, want de economische belangen waren veel belangrijker.Bovendien was
er in de 19e eeuw weinig besef voor de waarde van historische gebouwen!
5."Een Middelburgse kapitein-dominee Abraham Bourgon Crucq 1830-1896" in
"Zeeland" blad van het Koninlijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen 1997 nr 2
pg 70-75
In het Zeeuws Archief zijn twee dagboeken bewaard gebleven, die
ene Abraham Bourgon Crucq tijdens twee van zijn reizen naar Indië in dienst van
de Middelburgse Commercie Compagie heeft geschreven. Zij laten op openhartige
wijze de persoonlijke en godsdienstige gedachtewereld van deze 17e eeuwse zeeman
zien. Als stuurman en later als kapitein weet hij zich niet alleen door zijn
instructie, maar ook door zijn persoonlijke visie geroepen zich in te zetten
voor de geestelijke verzorging aan boord. Dat dit geen geringe opgave was ,
blijkt uit zijn dagboeken.De combinatie van kapitein en `dominee` aan boord
brengt hem vaak persoonlijk in geestelijke nood.
6."De plaats van de preekstoel in de Koorkerk te Middelburg" in
het" Bulletin van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken" 1999 nr 42 pg 19
._______________________________________________________________________________________________________________________
In de loop der tijden is de preekstoel in de Koorkerk vaak van plaats
verwisseld. Bij de reformatie werd de preekstoel in het westen onder het
orgel geplaatst, waardoor de kerkgangers niet meer zoals gebruikelijk was
geweest ,naar het oosten keken, maar naar het westen . In 1861 blijkt echter bij
een Zeeuwse muziekuitvoering de preekstoel aan de zuidzijde te staan , een
plaats die de preekstoel ook in de tijd vòòr de reformatie had gehad. Na
de verwoesting van de Koorkerk in 1940 , waarbij de preekstoel verloren was
gegaan, werd in 1951 bij de herinrichting van de gerestaureerde kerk
een preekstoel uit 1621 afkomstig uit de voormalige Zuiderkerk te
Amsterdam geplaatst, nu in het oosten van het koor, waarmee de zg
heilige linie was hersteld . Vòòr de preekstoel werd een liturgisch
centrum met avondmaalstafel en stenen doopvont ingericht op de plaats van
het vroegere altaar, waarvan de plaats in het grond-patroon
van groene en zwarte tegels in de vloer nog aanwezig was.
_______________________________________________________________________________________________________________________
__
7."150 jaar De Wandeling :Het Noordbolwerk te Middelburg" in "De Wete" 29e jg
nr 1 januari 2000 pg 3-12
_____________________________________________________________________________________________________
In de jaren 1841-1848 werden de Middelburgse wallen afgegraven en herschapen
in groene bolwerken. Op het Noordbolwerk werd een wandelpad aangelegd.in een
boomrijke omgeving.
Aan het begin van de 20ste eeuw werden er enige grote villa's gebouwd op
plaatsen, waar vroeger speelhoven van rijke Middelburgers waren geweest.
De eerste twee ( van rechts gezien) aan elkaar gebouwde villa's zijn
gebouwd door de architecten Goethals Het derde huis is het bovengenoemde "Taartjespaleis",
dat
besproken wordt onder nr 8.Na een onderbreking van een rozentuin komen
opnieuw twee grote villa"s, waarvan het rechtse gebouwd is in opdracht van
een Aardenburgse notaris,. die de oude naam van Aardenburg : Rodanburgh in
tegels bovenaan in de gevel liet aanbrengen..Later werd deze wandelweg
ook voor gewoon verkeer toegankelijk gemaakt .
________________________________________________________________________________________________________________________
8."Een chique bakker: De Middelburgse banketbakker Papegaaij" in
"De Wete" 29e jg nr 2 april 2000 pg 3-8
________________________________________________________________________________________________________________________
Reinier Abraham Papegaaij (1853-1921) vestigde zich in 1874 als confiseur
(suiker- en banketbakker) op de Lange Burg B 8 (later nr 22).
Zijn specialiteit was het Profetenbrood, maar ook Zeeuwse Letterkoek.
Toen de zaak i n 1901 25 jaar bestond verkreeg hij het predikaat
Hofleverancier. Hij leverde ook aan prinses von Wied en haar schoonzuster
Elisabeth vonWied, koningin van Roemenië (de dichteres Carmen Sylva) in
Domburg. In 1914 trok hij (61 jaar oud) zich uit de zeer
florerende zaak terug en gaf de zaak over aan zijn zoon Adriaan.
Opvallend is dat in deze tijd een groot onderscheid werd gemaakt tussen een
gewone bakker en een banketbakker, die hoger in rangorde werd beschouwd.
Inmiddels was hij met zijn vrouw in 1911 gaan wonen in de door hem
laten bouwen riante villa met het hoge blauwe dak op het Noordbolwerk nr
17. Oorspronkelijk moet het huis de naam Anna hebben gehad,
maar in de volksmond kreeg het al vrij spoedig de naam Taartjespaleis.
_________________________________________________________________________________________________________________________
9."Het werk van de Middelburgse architecten Goethals: Loggia's en trapportalen"
in "De Wete" 30e jg nr 4 octobrt 2001 pg 14-23
________________________________________________________________________________________________________________________
Vader en zoon Goethals hebben verscheidene belangrijke panden in
Middelburg gebouwd. De vader C.A.Goedhals (1846-1911) was een
bewaam aanemer en zijn zoon A.L.J.Goethals (1878-1944) architect. Zij
bouwden in Jugendstil (Dam ZZ 32),
maar later in de stijl van de Amsterdamse school, waarvan De Sprenck op de
Seissingel 4 een prachtig voorbeeld is..Aan de noordkant van het door
Middelburg gegraven kanaal bouwden zij op de Loskade een serie
huizen , die een vestingachtig beeld vertoondt.In Oostkappele bouwden zij Villa
Magnolia aan de Oude Domburgseweg. Op het Noordbolwerk kwamen enkele
villa's tot stand met voor hen kenmerkende elementen. Aan de uitbouw van
Middelburg hebben zij een belangrijke bijdrage geleverd.
__________________________________________________________________________________________________________________________
10."De Middelburgse architect Goethals bouwde ook op de Bevelanden" in "De
Spuije" van de Heemkundige Kring De Bevelanden aflevering 55 Voorjaar 2002 pg 18
en 19
_______________________________________________________________________________________________________________________
Op Zuid Beverland werd door de bovengenoemde architecten Goethals de
opvallende Villa Annie, later Huize Sonnevanck geheten tot stand gebracht
. Ook Marktveld 19 aan de Vate werd door hen gebouwd met veel
glasinlood in de ramen.Deze architecten hadden de voorkeur grote panden te
ontwerpen
________________________________________________________________________________________________________________________
Naar INDEX